UŁ I HYBRIS POMIANOWI

Wielką radość sprawiła mi uroczysta promocja Krzysztofa Pomiana na doktora honorowego UŁ. Promotorem doktoratu honoris causa była Prof. Elżbieta Jung z Katedry Historii Filozofii UŁ. Wydarzenie odbyło się 24 maja 2017 r. Pomian mówił wtedy między innymi:

„Musimy zdecydowanie przeciwstawić się upolitycznieniu uniwersytetów. Wymaga to zaangażowania całej społeczności akademickiej i opinii publicznej. Autonomia uczelni potrzebna jest nam wszystkim”. 

Wkrótce po uroczystej promocji opublikowany został nowy numer Internetowego Magazynu Filozoficznego Hybris, który wydawany jest przy Instytucie Filozofii UŁ. Nosi on tytuł Polish Philosophical Revisionists in Marxism. Zamieszczono w nim artykuł Marcina Leszczyńskiego poświęcony Pomianowi pod tytułem Historiography After Revisionism. Remarks On Pomian’s Idea Of Writing History. Muszę się przyznać, że właśnie Leszczyński uświadomił mi, że nie da się pominąć Pomiana w kontekście rewizjonizmu w polskim marksizmie. Pierwszy raz rozmawialiśmy o tym w trakcie Zjazdu Filozoficznego w Poznaniu w 2015 r. Rozmowa dotyczyła głównie problemów związanych z czasowością i narracją historyczną. Pomian wracał w naszych rozmowach wielokrotnie — Leszczyński (i Tomasz Lewandowski) towarzyszyli mi bowiem i inspirowali mnie w trakcie pracy nad rozdziałem doktoratu dotyczącym pojęcia historii. W artykule Leszczyńskiego szczególnie istotne są dla mnie wątki dotyczące etycznych aspektów rewizjonizmu i epistemologii Pomiana, a także podkreślenie, że dla Pomiana przeszłość ma ważne znaczenie dla teraźniejszości. Leszczyński pisze m. in.:

I believe that the reason for such an idea is Pomian’s understanding of what revisionism was, apart from its philosophical background. Its political dimension forced everyone involved to choose and formulate an explicit ethical position.

It seems that the idea of meaningful past is consistent with what Schaff said about Engels’ historiography. Of course, the main problem concerns the question of critique: what do we want to show? Pomian does not express his ethical position robustly, but we can assume that he maintains values that can be labelled as liberal or leftist. It is not unimportant, given the fact that Goldmann acknowledges a primarily ethical point of departure of every historian. And he concludes that the only acceptable one is the thesis of emancipation of the working class. From this the choice of methodology should be obvious (Pomian, 2006, p. 125). Pomian rejects it and shows not only that we can maintain a progressive ethical position and write history in different ways (probably not all possible). He also gives the reason to make that ethical choice. Our present situation is relevant as is the past that shaped it. Historical and ethical preconditions of a discipline are unavoidable. Acknowledging that may help social sciences and humanities to overcome the crisis they are in (Pomian, 2010, p. 33-35).

Pomian is sure that the past “persists in the present” and shapes its every aspect (Pomian, 2013, p. 84). The problem, then, is the question of making the past important on existential level. Here Pomian stresses the need to change the way history is taught. In order to show how the past is valid today, one should tell the history both from the past to the present and from the present to the past (Pomian, 2013, s. 89, 92). More importantly, what should also be showed is the multi-layered construction of the past and its meaningful relation to the present (Pomian, 2013, p. 86).

Wątki te są dla mnie szczególnie ważne ze względu na moje rozumienie nauk humanistycznych. Jak pisałem w pracy doktorskiej:

„W perspektywie ontologii kulturowej humanistyka jest dla mnie ostatecznie Derridiańskim „polem bezwarunkowej wolności zapytywania i przedkładania propozycji, a nawet prawa do publicznego głoszenia tego wszystkiego, czego wymagają badania, wiedza i myślenie prawdy” (Derrida 2015, s. 12).  W tym sensie humanistyka oznacza praktykowanie krytycznego oporu wobec wszystkich pojęć, wartości, idei czy kulturowych tendencji po to, by nie przekształciły się one w zawłaszczające dogmaty i ideologie (Derrida 2015, s. 17-8). Jest tedy nie tylko rozumieniem i rozjaśnianiem, ale także — a może nade wszystko — praktyką, której skuteczność płynie z tego, że jest  nieobiektywistyczna i performatywna: odsłania, choć zawsze tylko częściowo, sensy, które wprowadza do przestrzeni publicznej, oddziałując na inne praktyki wspólnotowe (Derrida 2015, s. 18, 20)”.

W moim głębokim poczuciu Pomian uprawia swą działalność właśnie w takim duchu, czego przykładem może być choćby jego książka Europa i jej narody, czy wystąpienie na konferencji Ateizm po polsku. W pełni zgadzam się także z Jung, że Pomian „To jeden z największych intelektualistów we współczesnej Polsce”. Czas dać temu stosowny wyraz choćby w polskiej Wikipedii.